Dine rettar og plikter ved låneopptak
Eit lån vil ofte følgja deg over mange år. Bruk derfor god tid på å setja deg inn i dine rettar og plikter før du signerer avtalen.
Opphavsrett: Microsoft Office Online
I samband med at du tek opp eit lån hos ein finansinstitusjon har du visse rettar og pliktar. Her følgjer ei oversikt over kva plikter du sjølv må oppfylla, og kva plikter du bør forsikra deg om at banken din oppfyller.
Av: Finansportalen
Noen pliktar og rettar vil variera i forhold til om du tek opp eit vanleg nedbetalingslån eller eit rammelån/ fleksilån/bustadkreditt (långivarane nyttar ulike omgrep for same type lån).
Eit nedbetalingslån er eit lån der du låner opp ein gong, og deretter nedbetaler dette beløpet i eitt eller fleire avdrag, vanlegvis til fastsett tid.
Ved rammelån/fleksilån/bustadkreditt får du innvilga ei kredittramme. Deretter vel du om du ønskjer å nytta heile eller deler av denne. Du kan betala ned på kreditten, og eventuelt låna opp igjen innanfor den kredittrammen du er innvilga. I denne gjennomgangen vil me nytta omgrepet rammelån, men vêr merksam på at banken din kanskje nyttar omgrepet fleksilån eller bustadkreditt.
Långivars opplysningsplikt
Før du inngår ein avtale med långivar har du krav på å få ei rekkje opplysningar. Desse opplysningane skal du få skriftleg, og dei bør kunna hjelpa deg til å vurdera om du bør ta opp det aktuelle lånet eller ei. Du kan når som helst under låneforholdet krevja å få desse opplysningane repetert.
Nedbetalingslån
For det første har du krav på å få opplyst effektiv årleg rente. Effektiv rente er nominell rente pluss alle gebyr og andre kostnader på lånet. I dette blir m.a. inkludert termin-, etablerings- og depositumgebyr. Den effektive renta er dermed den faktiske prisen på lånet.
Du skal også få opplyst årleg nominell rente, og dessutan gebyr og andre lånekostnader som skal belastast låntakaren. Dette vil gi deg oversikt over kva faktorar den effektive renta er sett saman av.
I tillegg skal du få opplyst storleiken, talet på og forfallstid for innbetalingar i heile låneperioden. Storleiken vil naturlegvis kunna variera når renta går opp og ned, men du skal altså ha ei oversikt over storleiken basert på rentenivået på tidspunktet for låneopptaket. Du skal også få opplyst korleis forholdet mellom avdrag, renter og andre kostnader ved kvar innbetaling vil vera. Det samla beløpet som skal betalast skal du også få opplyst.
Ein långivar vil ikkje ha høve til einsidig å endra lånevilkåra til skade for forbrukaren, med unntak av renter, gebyr og andre kostnader. Långivar må likevel ta atterhald om slike endringar i avtalen, og dette skal du som kunde få opplyst om før du inngår låneavtalen. Endring av lånevilkår vil bli behandla nærare nedanfor.
Til slutt skal du få opplysningar om retten din til førtidig tilbakebetaling, og dessutan eventuelle kostnader m.v. som kan komma om retten blir brukt. Førtidig tilbakebetaling vil også bli behandla nærare nedanfor.
Rammelån/Fleksilån/Boligkreditt
Ved opptak av rammelån har du krav på å få mange av dei same opplysningane som ved opptak av nedbetalingslån. Du skal få opplysningar om nominell årleg rente pluss alle gebyr og andre kostnader på lånet. I tillegg har du krav på opplysningar om atterhald om endingar av renter, gebyr og andre kostnader, og dessutan opplysningar om retten din til førtidig tilbakebetaling.
Til forskjell frå nedbetalingslån skal du før du inngår avtale med långivar om rammelån, skriftleg ha opplysningar om maksimumsbeløpet til kreditten og effektiv årleg rente ved ulike måtar å utnytta lånet på. Den effektive renta til lånet vil variera i forhold til kor mange gonger du trekkjer opp kredittrammen du er tildelt, fordi det vil komma gebyr for kvart opptrekk.
Lånegivars frarådningsplikt
Banken pliktar å rå deg frå å ta opp lån du openbert ikkje har evne til å betena. Dette skal gjerast skriftleg, og banken må vurdera dette både før låneavtalen blir inngått og når lånet blir utbetalt. Viss banken ikkje oppfyller denne plikta kan du i nokon tilfelle krevja at tilbakebetalingsforpliktingane dine heilt eller delvis fell bort.
Viss banken din åtvarar deg mot å ta opp lånet, men du vel å ikkje følgja deira råd, kan du ikkje i ettertid komma tilbake til banken og krevja at du får nedskrive gjelda di, sjølv det skulle visa seg at du ikkje har hatt økonomi til å betena lånet.
Endring av låneavtalen
Långivar kan ikkje fritt endra låneavtalen til skade for deg som kunde utan at du godtek dette. Dette gjeld likevel ikkje dersom långivar har teke atterhald i avtalen om endring av rentesats, gebyr og andre kostnader. Atterhaldet i avtalen skal angi vilkåra for at endring kan gjennomførast, og det krevst at endringane er sakleg grunngitt. Banken har likevel ikkje høve til urimeleg å forskjellsbehandla kundane sine ved å gi nokon lågare rente utan at dette er grunngitt.
Før långivaren einsidig endrar lånevilkåra, skal du som låntakar blir varsla skriftleg. Dette varselet skal opplysa om kva endringa går ut på, om kva som er grunngivinga for endringa, og om retten din til førtidig tilbakebetaling, og dessutan om kva kostnader som kjem ved dette. Førtidig tilbakebetaling vil bli behandla nedanfor.
Viss långivar endrar rentesatsen, gebyr eller andre kostnader for eit vanleg nedbetalingslån, skal varsla innehalda opplysningar om ny effektiv og nominell årleg rente, og dessutan gebyr og andre kostnader. I tillegg skal varselet gi opplysningar om kva betydning endringane vil få for avdrags- og renteterminane til lånet (låneprofilen) fram til siste avdrag.
Ved rammelån skal varsel om slike endringar innehalda opplysningar om ny nominell årleg rente, og dessutan gebyr og andre kostnader, i tillegg til effektiv årleg rente ved ulike måtar å utnytta lånet på.
Låntakar kan ikkje setja endringane i verk før etter at det har gått seks veker frå varsel er sendt til deg som kunde. Kortare frist kan nyttast når renteendring skjer som ei følgje av at det er hendt ei vesentleg endring i pengemarknadsrenta, obligasjonsrenta eller det generelle rentenivået for innlånet til institusjonane.
Kva viss du ønskjer å betala tilbake lånet ditt før tida
Du står fritt til å gjera ekstra innbetalingar på lån med flytande rente
Du har rett til å betala tilbake lånet heilt eller delvis før avtalt forfallstid, og du skal berre belastast lånekostnader for den nytta kredittida, rekna fram til og med betalingsdagen. Har du pengar til overs, bør du prioritera ekstraordinær nedbetaling av dei dyraste lånene du har, eksempelvis usikra lån, kredittkortgjeld.
Innbetalingar på fastrentelån utover avtalte innbetalingar inneber brot på fastrenteavtale!
Dersom du har inngått avtale med långivar om fastrentelån (lån der rentesatsen, gebyr og andre kostnader er bunde for heile løpetida til lånet eller der slikt vederlag berre kan regulerast på bestemde tidspunkt fastsett i låneavtalen) kan långivaren krevja dekning av tap av renter i bindingsperioden dersom dette følgjer av avtalen, og du var gjord kjend med dette før avtalen vart inngått. Dette blir kalla overkurs.
Kravet om betaling av overkurs gjeld ikkje viss du har varsla långivaren om førtidig tilbakebetaling i samband med at långivar regulerer renta si. Slikt varsel må du i så fall gi innan fristen som er sett av långivar eller dersom ingen frist er oppgitt, innan reguleringsdagen. Dersom du ønskjer å nytta denne moglegheita, må du i tilfelle gjennomføra tilbakebetaling seinast på reguleringsdagen eller fire veker etter dette tidspunktet. For tida etter reguleringstidspunktet blir marknadsrente betalt.
Kan långivaren etter avtalen krevja dekning av tapte renter i bindingsperioden, skal du som kunde i tilsvarande utstrekking blir godskriven rentegevinst som långivaren oppnår. Retten til godskriving av rentegevinst kan fråvikast i avtalen, men dette skal du i så fall vera gjord kjend med før avtalen vart inngått.
Kva viss du som kunde mislegheld avtalen
Dersom du ikkje betaler det du er pliktig ved forfall, kan du bli pålagd å betala forseinkingsrenter. I nokre tilfelle kan långivar også krevja at du innfrir lånet før forfallstida. Dette vil långivar berre kunna krevja dersom du;
1. Vesentleg mislegheld lånet. I tilfelle der du skylder banken din store summar, vil det ofte bli rekna for å vera eit vesentleg misleghald, men denne vurderinga vil vera samansett.
2. Går konkurs eller kjem under gjeldsforhandlingar.
3. Låntakar avgår med døden utan at det innan rimeleg frist ligg føre eller etter varsel blir stilt trygg tryggleik for oppfylling.
4. Har stilt pant som garanti for lånet, og du vesentleg mislegheld lånet eller verdien av pantet ringast.
Dersom det går klart fram av handlemåten din eller alvorleg svikt i betalingsevna di at lånet vil bli vesentleg misleghaldne, kan långivaren krevja at du stiller trygg garanti for lånet eller rettidig betaling. Blir ikkje slik stilt garanti, kan långivaren krevja lånet innfridd ved påkrav. Denne regelen gjeld likevel ikkje for lån som allereie er roande sikra.